Avrupa Birliği, Rusya ve Türkiye, son dönemde Batı Balkanlar’a olan ilgisini artırdı.
Batı Balkanlar'ın önemi nedir? Özellikle, Türkiye'nin, bu bölgedeki rolü nedir?
Karadağ, Bosna Hersek, Sırbistan, Kuzey Makedonya, Arnavutluk ve Kosova, uzun yıllardır Avrupa Birliği (AB) üyeliği beklerken, en son bölge ülkelerden Slovenya 2004 ve Hırvatistan 2013'te AB üyesi olmuştu. Daha önce Romanya ve Bulgaristan’da üye olarak dahil edilmişti. Yunanistan ise zaten AB kurucu üyesi.
Şimdilik bölge ülkelerden AB üyeliğine en yakın Karadağ gösteriliyor. Batı Balkanlar'ın en küçük ülkesi Karadağ, 2012'den beri devam ettirdiği AB ile katılım müzakereleri kapsamında tüm 33 faslı açmayı başarırken, 3'ünü ise geçici olarak kapattı.
Bosna Hersek, 2022'de "aday ülke" statüsü aldı, 1992-1995'te yaşanan savaşın etkileri özellikle ekonomi üzerinde devam ederken, ülke bir yandan da iç barışın korunmasına ilişkin meşguliyetini sürdürüyor.
Sırbistan'ın 2030'a kadar üye olması bekleniyor. Sırbistan AB üyelik sürecinin uzun süredir devam ettiği bölge ülkelerden birisi olurken, 2012'de aday ülke statüsü aldı ve iki yıllık duraksamanın ardından üyelik sürecini 2021'de yeniden canlandıran Sırbistan'ın 2030'a kadar AB üyesi olacağı belirtiliyor. Sırbistan'ın, 2008'de tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Kosova'yı hala kendi toprağı olarak görmesi ve Kosova ile sık sık gerginlik yaşaması AB üyelik sürecini olumsuz etkileyen en önemli faktör olarak gösteriliyor.
Kuzey Makedonya'nın AB üyelik süreci yaklaşık 20 yıldır devam ediyor. NATO üyeliğine geçen yıllarda kavuşan Kuzey Makedonya, yaklaşık 20 yıldır AB üyeliği peşinde koşturuyor. 2005'te AB "aday ülke" statüsü verilen Kuzey Makedonya, önce güney komşusu Yunanistan ardından da doğu komşusu Bulgaristan’ın engellemeleri nedeniyle bu yönde ciddi ilerleme kaydedemedi.
Arnavutluk, AB üyelik sürecine adapte oluyor. Haziran 2014'te AB aday ülke statüsünü aldı.
Kosova, üyelik başvurusunu 1 yıl önce teslim etti. Kosova'nın kuzeyinde 2023 boyunca yaşanan gerginliklerin ardından AB ülkeye bir takım cezai tedbirler uyguladı. Tedbirler özellikle ülkenin birkaç alandaki AB fonlarından yararlanmasını engelliyor. Öte yandan, Kosova vatandaşları, 1 Ocak 2024'ten itibaren Şengen Bölgesi'ne 180 günlük süre içinde 90 güne kadar vizesiz seyahat edebilecek.
AB’ye katılmak isteyen her Batı Balkanlar ülkesinin amacı güvenlik olmuştur. Devam eden Rusya-Ukrayna ihtilafının bölgeye yayılma ihtimali herkesin gözünü korkutmuştur. Yaşanan bu kriz, AB’nin genişleme sürecinin tekrar gündeme gelmesini sağlamıştır.
Aynı zamanda AB'nin Batı Balkanlar'la bütünleşme iştahı da artmış gözükmekte. Bu, tüm bölgeyi ve AB’yi birleştiren ortak bir stratejik hedeftir.
Anlaşıldığı kadarı, günümüzde Batı Balkanlar’in stratejik önemi artmış gözüküyor.
Bir yandan AB ve Rusya, bu bölge üzerinde etkisini sürdürmek peşindeler, diğer yandan Türkiye’de, Osmanlı Devleti’nin devamı olarak, bölgede “kendi sularında yüzüyor” hissi yaratmakta.
Osmanlı’nın, bu topraklarda bıraktığı maddi ve manevi miras inkar edilemez, aynı zamanda buralarda yaşayan Müslüman ve Türk nüfusu da göz ardı edemeyiz.
Batı Balkanlar’ın nüfusu yaklaşık 20 Milyon olup, bunun da yaklaşık 7-8 Milyonluk kısmını Müslümanlar oluşturmaktadır. Özellikle Kosova ve Kuzey Makedonya’da da yaklaşık 150 Binin üzerinde bir Türk toplumu mevcuttur.
Balkanlar coğrafyasında yaklaşık rakamlarla 1 milyon 70 bin Türk ve 8,2 milyon (Balkanlı Türkler dahil) Müslüman nüfus yaşamaktadır. Günümüzde yaklaşık rakamlarla Bulgaristan’da 763 bin, Yunanistan’da 120 bin, Makedonya’da 78 bin, Kosova’da 40 bin ve Romanya’da 70 bin Türk nüfus yaşamaktadır. Balkanlar’daki diğer Müslüman topluluklar Arnavutlar, Boşnaklar, Torbeşler ve Pomaklar’dır.
Türkiye’nin Balkanlar devletleri ile olan dış ticaret hacmi yaklaşık 25 Milyar Dolar olup, bunun yaklaşık 6 Milyar Doları Batı Balkanlar’daki ülkelerledir. Türkiye, Batı Balkanlar’daki ülkelere yaklaşık 3,5 Milyar Dolarlık mal ve hizmet ihraç etmektedir.
Batı Balkanlar ülkelerinin toplam dış ticaret hacminin yaklaşık 130 Milyar Dolar, ithalatlarının yaklaşık 70 Milyar Dolar olduğunu düşündüğümüzde, Türkiye için büyük bir pazar fırsatı da bulunmaktadır.
Bunun yanında başta Sırbistan olmak üzere bölge ülkelerinde Türkiye’nin önemli yatırımları bulunmaktadır. Belgrad-Saraybosna Otoyol Projesi, bölge ülkelerinde özellikle özel sektör destekli alt ve üst yapı projeleri, Türkiye’nin bölgeye ekonomik olarak ne derece önem verdiğinin göstergelerindendir.
Bölgede yaşanan başta Bosna ve Kosova Savaşları ile Kuzey Makedonya’daki etnik çatışmalar göstermiştir ki, Türkiye ister dolaylı ister doğrudan bu süreçlerin hep bir tarafı olmuştur, olmaya da devam edecektir...
Bölge özelinde değerlendirilirse Sırbistan Türkiye’nin Balkanlar politikası içerisinde merkezi bir yer tutmaktadır. Bugün Sırbistan bölgede Bosna-Hersek’teki Sırp Cumhuriyeti, Kosova, Karadağ ve Kuzey Makedonya’da Sırp diasporası açısından önemli bir nüfusu etkileme kabiliyetine sahiptir. Ayrıca Sırbistan Rusya Federasyonu’nun Balkanlar'daki enerji-ekonomi politikaları ile kimlik politikaları açısından da merkez ülkedir. Enerjinin bölgede ve Avrupa Birliği’ne dağıtımında Sırbistan başat rol oynamaktadır.
Bölgede Sırbistan ile Arnavut ve Boşnak toplum arasında önemli gerilimler söz konusudur. Özellikle Kosova ve Bosna Krizlerinin yeniden alevlenmesi ya da sıcak çatışmaya dönmesi Türkiye’nin ve bölgede yaşayan Müslüman ile Türk toplumu ile azınlığının çıkarlarına ve refahına aykırı gelişmeler olacaktır. Ayrıca bölge barışı ve istikrarı da tehlikeye girecektir.
